منبع شناسی مسجد جمکران

منبع شناسی مسجد جمکران

 

منابع تاسیس مسجد مقدس جمکران به فرمان حضرت صاحب الزمان، ارواحنا فداه، بر اساس تسلسل زمانی، به شرح زیر است:

1- نخستین کسی که این داستان را در کتاب خود آورده، ابوجعفر محمد بن علی بن بابویه، مشهور به شیخ صدوق (متوفای 381 هجری) است . ایشان، مشروح آن را در کتاب مونس الحزین فی معرفة الحق و الیقین درج کرده است .

با توجه به این که تاسیس این مسجد در عصر شیخ صدوق رحمهم الله واقع شده، و ایشان در قم زندگی می کرد، طبعا، همه ی جزئیات آن را بدون واسطه از حسن بن مثله، و سید ابوالحسن الرضا و دیگر شاهدان عینی، شنیده و نقل کرده است .

کتاب مونس الحزین، همانند ده ها اثر گران بهای دیگر شیخ صدوق، در طول زمان، از بین رفته و به دست ما نرسیده است .

2- حسن بن محمد بن حسن قمی، معاصر شیخ صدوق، صاحب کتاب گران سنگ تاریخ قم، شرح آن واقعه را از کتاب شیخ صدوق نقل کرده است .

 کتاب تاریخ قم در عصر شیخ صدوق، به سال 378 هجری، در بیست باب به رشته ی تحریر در آمده است .

3- حسن بن علی بن حسن بن عبدالملک قمی، به سال 865 هجری آن را به فارسی ترجمه کرده است .(الذریعه، ج 3، ص 276 .)

4- متن عربی کتاب، به دست مولی محمد باقر مجلسی، (متوفای 1110 هجری) نرسیده، ولی ترجمه ی فارسی آن به دست ایشان رسیده [ بحار، ج 1، ص 42 ] و احادیث مربوط به قم را در جلد «السماء و العالم » از آن روایت کرده است .(بحار، ج 60، ص 208- 221 .)

5- سید نعمت الله جزائری، صاحب انوار نعمانیه (متوفای 1112 هجری) ترجمه ی فارسی آن را دیده و داستان تاسیس مسجد مقدس جمکران را با خط خود، از آن استنساخ کرده است (بحار، 53، ص 254 .)

6- شاگرد فرزانه ی علامه مجلسی، میرزا عبدالله افندی، (متوفای 1130 هجری) نسخه ای از ترجمه ی فارسی آن را در بیست باب، در قم مشاهده کرده و گزارش آن را در تالیف گران بهای خود آورده و تصریح کرده که این ترجمه، به سال 865 هجری، به دستور خواجه فخرالدین ابراهیم، انجام یافته است .(ریاض العلماء، ج 1، ص 319 .)

7- سید امیر محمد اشرف، معاصر و شاگرد علامه مجلسی، صاحب کتاب فضائل السادات (متوفای 1145 هجری) متن عربی آن را دیده و از آن نقل کرده است .(جنة الماوی، ص 47 .)

8- سید محمد بن محمد بن هاشم رضوی قمی، به سال 1179 هجری، بنا به خواهش محمد صالح معلم قمی، کتابی در این رابطه تالیف کرده و آن را خلاصة البلدان نام نهاده است . این کتاب، احادیث مربوط به شرافت قم و تاریخچه ی تاسیس مسجد مقدس جمکران را دربر دارد .(الذریعه، ج 7، ص 216 .)

9- شایسته ی تامل است که آقا محمد علی کرمانشاهی، فرزند وحید بهبهانی، (متوفای 1216 هجری) به متن عربی تاریخ قم دست رسی داشته و در حاشیه ی خود بر کتاب نقد الرجال تفرشی، شرح حال «حسن بن مثله » و خلاصه ی داستان تاسیس مسجد مقدس جمکران را به نقل از متن عربی آن آورده است .(بحار، ج 53، ص 234 .)

10- محقق و متتبع بی نظیر، میرزا حسین نوری، متوفای 1320 هجری، پس از جست و جوی فراوان، به هشت باب از ترجمه ی تاریخ قم دست یافته (جنة الماوی، ص 47 و بحار، ج 53، ص 234) و مشروح داستان تاسیس مسجد مقدس جمکران را از ترجمه ی تاریخ قم، از روی دست خط سید نعمت الله جزائری، در آثار ارزش مند خود آورده است:

1- جنة الماوی، چاپ بیروت، دارالمحجة البیضاء، 1412 هجری، ص 42- 46 .

2- همان، به پیوست، بحار الانوار، چاپ بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403 هجری، ج 53، ص 230- 234 .

3- نجم ثاقب، چاپ تهران، علمیه ی اسلامیه، بی تا، ص 212- 215 .

4- کلمه ی طیبه، چاپ سنگی، بمبئی، 1303 هجری، ص 337 .

5- مستدرک الوسائل، چاپ قم، مؤسسه ی آل البیت علیهم السلام، 1407 هجری، ج 3، ص 432 و 447 .

11- شیخ محمد علی کچویی قمی (متوفای 1335 هجری) مشروح آن را از کتاب های خلاصة البلدان، نجم ثاقب، کلمه ی طیبه، در کتاب ارزش مند انوار المشعشعین، چاپ قم، کتابخانه آیة الله مرعشی، 1423 هجری، ج اول، ص 441- 449 (چاپ سنگی 1327 هجری، جلد اول، ص 184- 189)، نقل کرده است .

12- حاج شیخ علی یزدی حائری (متوفای 1333 هجری) مشروح آن را در کتاب الزام الناصب، چاپ بیروت، مؤسسه ی اعلمی، 1397 هجری، جلد دوم، ص 58- 62، به نقل از محدث نوری، از ترجمه ی تاریخ قم آورده است .

13- همه ی کسانی که بعد از محدث نوری درباره ی تاریخ قم کتاب نوشته اند، مشروح داستان تاسیس مسجد مقدس جمکران را از ایشان نقل کرده اند . شیخ محمد حسن ناصر الشریعه، متوفای 1380 هجری، در تاریخ قم، چاپ قم، مؤسسه ی مطبوعاتی دارالعلم، 1342 شمسی، ص 147- 156، یکی از آن افراد است .

14- همه ی علمای معاصر که در این رابطه کتاب نوشته اند، همانند علامه ی معاصر آیة الله حاج شیخ محمد غروی، در کتاب گران سنگ المختار من کلمات الامام المهدی علیه السلام، چاپ قم، 1414 هجری، جلد یکم، ص 440- 448، نیز به این واقعه اشاره کرده است .

15- در این اواخر، در کتاب های مستقل و مستندی - مانند موارد زیر - به شرح و بسط داستان تاسیس مسجد مقدس جمکران پرداخته شده است:

1- تاریخ بنای مسجد جمکران;

2- تاریخ مسجد مقدس جمکران;

3- تاریخچه ی بنای مسجد جمکران;

4- توجه امام زمان به مسجد جمکران;

5- توشه ی مسجد جمکران;

6- در بارگاه منتظر;

7- در حریم جمکران;

8- سیمای مسجد جمکران;

9- فیض حضور برای گمشدگان;

10- مباحثی چند درباره ی مسجد جمکران;

11- مسجد مقدس جمکران;

12- مسجد جمکران المقدس;

13- مسجد صاحب الزمان;

14- معجزه ی مسجد جمکران .

برای کسب معلومات وسیع تر در مورد آثار یاد شده، به کتابنامه ی حضرت مهدی علیه السلام تحت عناوین فوق، مراجعه فرمایید: